Het economische beleid in Nederland en ook elders is te vergelijken met het Russische dopingschandaal. De club van Rome waarschuwde al eind jaren zestig in de vorige eeuw voor de vervuiling en wees op de grenzen van de groei. Het werd in de doofpot gestopt en regeringen bleven doorgaan met het in onze geïndustrialiseerde samenleving achterhaalde economische model. De economie hanteert de schaarste als hoeksteen voor zijn uitgangspunten. Dat bepaalt de waarde van iets. Diamant is schaars, dus veel waard. Overvloedig water en lucht niet. Tegenwoordig weet men dat het daarmee niet goed gaat. De industriële productie vervuilt. Men dacht de waarschuwingen van de club van Rome te mogen veronachtzamen door te blijven geloven in nieuwe techniek die een schonere industrie mogelijk zou maken. Dat sprookje werd met graagte omarmd om geen pijnlijke ombuigingen te hoeven maken.
Hier en daar werd er gemord. De Britse hoogleraar Tim Jackson in de door Tony Blair opgezette leerstoel ‘duurzame groei’ aan de universiteit van Surrey pleitte voor een herziening van de doeleinden van de economie. Hij gelooft niet dat groei in het westen nog mogelijk is. De technologie kan het niet oplossen. Meer productie en tegelijkertijd arbeidstijdverkorting doen ons de das om. Productie vervuilt en arbeidstijdverkorting leidt tot kwaliteitsverlies door minder handvaardigheid en sociale onrust onder jongeren.
Het geloof in groei was oorspronkelijk gebaseerd op de inzichten van de Engelse econoom John Maynard Keynes als antwoord op de grote economische crisis in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Diens denkmodel was gebaseerd op de onderbezetting van de toen bestaande productiecapaciteit dat door het loslaten van de gouden standaard aangezwengeld kon worden.
Maar die Keynesiaanse economie is een verkeerd leven gaan leiden. Het sleutelwoord daarin was de multiplier, een zichzelf versterkende groei als er geld in de economie gepompt wordt. Sindsdien zijn politici en sociale partners dat gaan zien als wondermiddel om steeds meer ogenschijnlijke, geldelijke welvaart te scheppen. Groei wordt nu gebruikt als dekking voor financieringstekorten. Dat is een volstrekt verkeerde wissel op de toekomst die de generaties na ons duur zullen komen te staan. Het geld wordt nu niet meer vrijgemaakt om onderbezetting op te heffen, maar om politieke speeltjes te bedrijven zoals dat in bananenrepublieken een normale zaak is. Een Zweeds meisje met leeftijdsgenootjes in binnen- en buitenland protesteren, voor hun ogen wordt hun erfenis verkwanseld.
Ik denk dat Keynes zich in zijn graf zou omdraaien als hij kon zien hoe zijn model misbruikt is. Het heeft geleid en zal leiden tot ongekende vervuiling en verdergaande milieurampen, die de veiligheid, lichamelijke en geestelijke gezondheid van de mens aantasten, met technologie slechts gericht op winstmaximalisering. Vroeger werkte men 48 uur per week, tegenwoordig hooguit 35 uur. Levert zoveel vrije tijd werkelijk meer welvaart op? De vermaakindustrie vaart er wel bij. Een ieder beleeft het bestaan op eigen wijze, maar de ervaring leert dat als een feest te lang duurt het niet gezellig meer is.
En nu was er met de opstanden van boeren en bouwvakkers over de noodzakelijke ombuigingen gisteren op de teevee in het programma Nieuwsuur eindelijk eens een professor die weerwoord gaf, die kwam uitleggen dat er een grens bereikt is die niet overschreden kan worden, maar die boeren en bouwvakkers weigeren te zien, van de politiek blijven eisen dat we ons hoofd in het zand blijven steken.
Boeren en bouwvakkers kunnen met hun betogingen veel kapot maken, het is een schijntje van wat ze werkelijke kapot maken als ze aan het werk zijn. Laten we beginnen met autoloze zondagen. Het is even wennen, het zal pijn doen. Maar ik weet uit verhalen van hen die in Indië het Jappenkamp in moesten, hun huizen uit, het duurt een week, dan ben je eraan gewend dat het anders is.
Het kernwoord van de hedendaagse economie behoort niet ‘groei’ te zijn, maar ‘beheersing’.
