Celeste Lupus

Alweer een tijd geleden las ik een opmerking van een jonge Iraanse vrouw in Nederland die mij is blijven achtervolgen. Ze maakte cartoons over Iran die ze opstuurde naar het satirische Franse blad Charlie Hebdo om te protesteren tegen het onmenselijke regiem in Iran. Ze vertelde dat haar cartoons niet tegen de islam waren omdat ze wist dat vele vervolgden de islam aanhingen.

Dat trof mij. Als ik het goed begrijp zou dat een islam zijn dat westerse waarden zou omarmen, althans aanvaarden. Die westerse waarden zijn de grondrechten zoals neergelegd in onze grondwet. Dat bepaalt in artikel 6 het recht op vrijheid van godsdienst en andere levensovertuiging. In wezen komt de vraag hierop neer, is in de zin van artikel 6 van de grondwet de islam een godsdienst? Dat kan alleen maar zo zijn als de islam ook andere geloofsovertuigingen erkent. Om kort te gaan, mijn stelling is de volgende. Een leer die zich verkondigt als zijnde een godsdienst kan dat in de zin van artikel 6 van de grondwet alleen maar zijn als het geen wereldse heerschappij nastreeft.

In die zin vallen vele als zodanig gepretendeerde religies door de mand. Die vrouw van Iraanse afkomst bedoelt het goed natuurlijk. Die menselijke oosterse cultuur zou een onderdeel zijn van de islam. Dat is niet zo. Die menselijke oosterse cultuur was er ook al voor de vestiging van de islam. De islam heeft haar vernietigd.

Dat godsdienst in artikel 6 van de grondwet is benaamd naast andere culturele levensovertuigingen heeft een historische achtergrond, namelijk om geloofsvervolging te voorkomen. Ook al om die reden kan de islam geen godsdienst zijn in de zin van de grondwet omdat die juist het tegendeel nastreeft.

De islam als gepretendeerde religie is uitsluitend in het leven geroepen om wereldse heerschappij te vestigen. Het was en is een middel, een werktuig in dienst om wereldse heerschappij na te streven, om te kunnen heersen over volgelingen. Dat is geen godsdienst in de zin van onze grondwet.

Kun je een maatschappelijk standpunt innemen dat niet als een politiek standpunt is te beschouwen? Ik kom hierop omdat ik op de televisie een vrouwelijke voetbalprofessor hoorde die de KNVB aanviel omdat die zich had teruggetrokken uit de LHTB kwestie. Een voetballer had geweigerd de regenboogband te dragen. Die moet uitdragen dat discriminatie vanwege sexuele geaardheid moreel verwerpelijk is en de keuze vrij moet zijn. De presentator Jeroen Wollaars had opgemerkt dat van een voetballer toch niet geëist kan worden een politiek standpunt in te nemen. De voetballer zelf had als reden opgegeven dat hij niet als uithangbord wilde fungeren. Mevrouw de voetbalprofessor reageerde furieus: ’Dat is geen politiek maar een maatschappelijk standpunt’. 

Met al mijn hersengymnastiek heb ik geen voorbeeld kunnen bedenken van een maatschappelijk standpunt dat geen politiek standpunt is. Mevrouw de voetbalprofessor bedoelt wellicht dat de LHTB kwestie geen onderwerp van de politiek mag zijn.

Dat oordeel zal steunen op klassieke grondrechten zoals opgenomen in de Grondwet, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties en het Europees Verdrag voor de rechten van de Mens van de Raad van Europa. Ik laat de geschiedenis die tot deze beginselen hebben geleid maar even buiten beschouwing. 

Waar het echter om gaat is dat het een hele strijd is geweest om deze beginselen in min of meer bindende regels vast te kunnen leggen. En die strijd is nog lang niet gestreden. Vele bij de Verenigde Naties aangesloten landen voldoen niet aan deze beginselen. 

Men komt dit vaker tegen. Regelmatig worden er standpunten ingenomen die voor de stellingnemer zo vanzelfsprekend zijn dat deze niet kan begrijpen dat ze ter discussie staan en sterker nog dat het zondig is daaraan te twijfelen. Men ontneemt daarmee aan de tegenstander het recht daar aan te twijfelen. Het is vaak een kleine minderheid die zoiets met veel lawaai verkondigt. Zo worden de mensen de mond gesnoerd omdat ze niet debatfähig zijn. Je kunt dit ook de terreur van de geletterde mens noemen. Als toch geprobeerd wordt daar iets aan te doen ontstaat een grimmige sfeer. Beelden waarin een blanke een neger dood slaat mogen, moeten in ieder geval uitgezonden worden. Beelden waarin het omgekeerde gebeurt mag niet. 

Het is gevaarlijk uit te sluiten dat iets niet ter discussie mag staan. Een grote gemeenschappelijke consensus kan alleen maar groeien juist omdat kritiek niet wordt uitgesloten. Ik moge verwijzen naar Socrates, de grote denker die alles tegen het licht hield, daar wel met zijn leven voor moest boeten. 

Er bestaat geen universele thermometer voor wat goed of verkeerd is. 

Het Amsterdams studentencorps vierde zijn lustrum. Dat ging niet ongemerkt voorbij. Luidkeels werden leuzen geschreeuwd. Vrouwen waren hoeren, alleen geschikt om daarmee de wildste uitspattingen te beleven. De media stonden er bol van. Het was ook komkommertijd. Op de teevee werd er een heel onderwerp aan gewijd. Een gewezen studente haalde haar gram dat zoiets in deze tijd nog kon gebeuren. Een ex corpslid, schrijver geworden, liet er ook zijn licht over schijnen. De hoop bij al deze verontwaardiging, geweeklaag was dat als die jongens het voor hun kiezen zouden krijgen het nooit meer zou gebeuren.

Ik heb wat dat betreft slecht nieuws. De mensheid bestaat in vele gedaanten, je hebt bedeesden, brutalen om er slechts twee van te noemen. De één smult van wat de ander viezigheid noemt. Er wreekt zich ook de misvatting dat aan de vrouwelijke soort geen smetten kleven. In den vreemde heb ik Hollandse meiden, die misschien dachten daar niet verstaan te worden, verhalen horen vertellen waar die Amsterdamse ballen een puntje aan konden zuigen, en de jongens die ze om zich heen verzameld hadden stil van werden.

Al die fatsoensrakkers die zich nu weer zo verschrikkelijk opwinden beseffen kennelijk niet dat ze zich laten gebruiken. Die jongens en meiden willen choqueren. Zonder aanstoot is er geen lol.

Ik besprak het gebeuren met mijn metgezellin en dacht haar te choqueren met mijn eigen studententijd. Voor vrouwen was in de sociëteit geen plaats. Als er dan toch zo iemand de trap op kwam hoorde men het gejoel in de conversatiezaal Geen gleuven hier!

Ik kwam bedrogen uit. Mijn metgezellin lachte tranen met tuiten. Die Amsterdamse jongens zouden zich met haar misrekend hebben. Hun hanengekraai zou in de wind zijn bestorven en het feest bedorven.

De opstand der horden van Ortega y Gasset leek een achterhaalde nachtmerrie. Door de tweede wereldoorlog had de wereld haar lesje geleerd. Niets is minder waar. Door het internet zijn sluimerende kiemcellen opnieuw tot leven gekomen. In het westen bestreden conservatieven en socialisten elkaar volgens spelregels uit het boekje. Het beperkte zich tot gekissebis over immigranten, religieuze kwesties, over de waarde van de bijbel, wat het recht op vrije meningsuiting eigenlijk inhield. Het economische model stoelde op groei, consumptie. Dit valse model miskende de vervuiling dat het teweeg bracht. Men koesterde zich behaaglijk zolang de rommel buiten boord bleef. Het westen was de graadmeter, de maat der dingen. Dat is verleden tijd. Wij moeten ons opmaken voor de dag der vergelding. De ongeletterden hebben hun macht ontdekt. In sprakeloos geloof scharen zij zich achter hun verlosser dat de boosdoener van het leed aanwijst. De rollen zijn omgekeerd. Nu verschijnen zij op het wereldtoneel. De dag der vergelding nadert. Het begon in Oekraïne.  

Het woord apartheid had een vreselijke negatieve lading. Het krijgt nu een nieuwe dimensie. De Taliban in Afghanistan krijgt nu in zekere zin erkenning. Hun fout in het verleden was het gastheerschap van het terrorisme. Het eigen streven echter was geen wereldheerschappij, slechts de eerbiediging van oude waarden in het land van hun voorouders. De Amerikaanse president Joe Biden heeft het voortouw genomen door de Taliban te laten voor wat het is. Het opdringen van een westerse cultuur aan landen waarin daar geen draagvlak voor bestaat is zinloos. Het is een ommekeer in het denken dat er altijd van uitging dat de westerse cultuur het hoogste goed was en opgedrongen moest worden aan landen waar een ander soort vrijheid bestaat. Die andere vrijheid bestaat er in vrouwen op te sluiten, de handen van de dief af te hakken, het kelen van hem die de Koran niet uit zijn hoofd kent, het stenigen van overspelige vrouwen. Die vrijheid komt niet alleen mannen toe. Ook in het westen lopen gesluierde vrouwen rond die zo hun overtuiging uitdragen. Men kwam er laat achter dat wat in Afghanistan niet mocht in Saoudi Arabie geduld wordt. Het inzicht breekt door dat de andersdenkende ook een vriend kan zijn. Joe Biden heeft begrepen dat een volk slechts wijsheid kan verwerven door het zelf te ontdekken. Het belerende westerse vingertje was een stok om de hond te slaan. East is east and west is west schreef Rudyuard Kipling ooit. Het is deze gedulde apartheid die oorlogen moet voorkomen, vrede moet brengen.

Als oud advocaat kreeg ik van een goede vriend een artikel uit De Groene Amsterdammer opgestuurd, getiteld ‘De butlers van de Zuidas’. Het gaat over de cultuur van de grote advocatenkantoren daar in Amsterdam. Stagiaires krijgen maar één opdracht, minimaal een hoog aantal declarabele uren maken. De wijze waarop doet er minder toe. Dat is geheel in strijd met het beeld dat de advocatuur zou moeten uitstralen, opkomen voor de zwakkere, de minder bedeelde. Geld verdienen hoort daar niet bij. Blijkens het artikel proberen die grote kantoren dat negatieve beeld bij te vijlen door maten te belasten met onderzoek en instructie hoe de advocatuur ethisch te werk moet gaan om zo te benadrukken dat dit aspect van de advocatuur wel degelijk aandacht heeft. Toch zijn er maten die desondanks de cultuur niet verdragen, eruit stappen en eindigen als éénpitter. Ik liet het artikel lezen aan iemand die mijn levensloop kent, die zei ‘dat is exact wat jou overkomen is’. En het is waar, ik kan moeilijk beweren dat wat De Groene Amsterdammer aan beeld naar buiten brengt niet bestaat.

Niettemin bleef er onvrede, zowel bij mij als bij mijn gesprekspartner. Er is niets op tegen te berichten over hoe advocaten ook maar gewone jongens zijn die houden van dure auto’s en lekker uit eten gaan. Het probleem met het artikel is dat het afgunst, rancune ademt. In de traditie van de Groene Amsterdammer als communistisch weekblad is dat begrijpelijk. Het is echter een illusie te denken dat het idealistische wereldbeeld van het communisme of socialisme werkelijkheid kan worden. Zo zit de mensheid nu eenmaal niet in elkaar.

De grote advocatenkantoren verdienen hun geld met merkenrecht, octrooirecht, fusies. Kortom de belangen van het grote bedrijfsleven. Stagiaires werken daar aan de lopende band, doen veredeld secretaressewerk, onderzoek handelsregister, due diligence etc.. Als ze ooit eens de rechtszaal hebben gezien is dat meegenomen.

Voor Jesse Klaver, Lilian Marijnissen, Liliane Ploumen die haar naam uitgesproken wil zien als Ploemen, is het artikel  natuurlijk koren op de molen. Het probleem met het geld is echter de besteding. Iedereen wil in een mooi huis wonen. De cineast Luis Bunûel laat in zijn film Viridiana zien dat al naar gelang wie het in handen heeft het verkeerd kan uitpakken. In de film nemen zigeuners bezit van een fraai onderkomen en het gevolg kunt u wel raden. Jesse Klaver bijvoorbeeld kan niet met geld omgaan. Hij dacht de dividendbelasting te kunnen opstrijken. Het gevolg was het Piggelmee effect, Unilever vertrok naar het buitenland en de Engelse regering ging er mee aan de haal.

De titel van het stuk in De Groene Amsterdammer is ook veelzeggend. Omdat advocaten verdienen aan de noden van het bedrijfsleven zouden zij butlers zijn geworden. Zo wordt de dokter butler van de zwaar zieke, de tandarts van de holle kies bezitter. Ook het beroep van butler krijgt een schop mee. Ik begrijp, het had andersom gemoeten, die butler is een lafaard door niet zelf die schop uit te delen. In mijn roman HET SMALSPOOR komt een poppenspel voor waarin een wereld wordt neergezet waarin iedereen goed is geworden, alles voor de ander over zou hebben. Dat leidt tot onmogelijke toestanden.

Bij De Groene Amsterdammer verkneukelen ze zich natuurlijk over hun lekkere verhaal, dat er in gaat als het woord in een ouderling. Zo beleeft een ieder zijn plezier op zijn eigen manier.

Mijn gesprekspartner zei: ‘Ja, zo is het.’

Zag in een heruitzending op de teevee de Nederlandse film ‘De kuthoer’, met een prachtige hoofdrol voor Katja Herben als een op het eerste gezicht onschuldig lijkend vrouwtje. Zij speelt de rol van een vrouwelijke columniste van de Volkskrant die van laag tot hoog de haat oproept van hen aan wie het aan vermogen ontbreekt om waardig te reageren, zich verliezen in verwensingen en doodsbedreigingen.

Ik weet niet of de filmmaker zich in deze weergave herkent want tegenwoordig tast men over het goed en het kwaad behoorlijk in het duister. Een voorbeeld. Door justitie wordt hard opgetreden tegen hen die de beweging Kick Out Zwarte Piet willen aanvallen. Tegen die beweging zelf wordt niet opgetreden terwijl het haatdragende element daarin onmiskenbaar is. Het is een kleine stap te veronderstellen, ja zelfs de slotsom te trekken dat die ongeletterde over de schreef gaande malloten zich juist daarom laten gaan omdat er niet opgetreden wordt.

Om terug te komen op de film. Op zeker ogenblik als de columniste met haar fiets in de brandgang is verschijnt daar in vol ornaat een tot in details uitgedoste Zwarte Piet, die haar kennelijk schrik moet aanjagen. Ik begrijp daaruit dat de columniste het voor Kick Out Zwarte Piet opneemt en dat men haar dat op deze wijze wil inpeperen.

Dan krijgt de film plotseling een geheel andere lading. De columniste wreekt zich op hen die haar op internet belasteren. Zij vermoordt ze en snijdt als trofee van ieder een vinger af. Als rechtvaardigingsgrond voor deze moorden beroept ze zich op de vrijheid van het woord die door de verwensingen van haar tegenstanders tekort gedaan zou zijn.

In mijn ogen lijkt het dan te gaan om een persiflage van wat de satirische Parijse krant Charlie Hebdo is overkomen toen die voor moslims onwelgevallige prentjes liet zien. In de film ‘De kuthoer’ doet zich dus hetzelfde voor, althans sterk daarop gelijkend, alleen omgekeerd. De redactie van Charlie Hebdo werd vermoord omdat zij de vrijheid nam onwelgevallige prentjes te laten zien waarmee allah zou zijn belasterd. In de film ‘De kuthoer’ worden mensen vermoord omdat de columniste zich door de verwensingen aangetast voelt in haar recht op het vrije woord. Zo lijken enerzijds ‘allah’’ en anderzijds ‘het vrije woord’ garant te staan voor het gebruiken van geweld.

De film besluit met de toast van de moordenares tijdens de presentatie van haar succesvolle boek, waarin verhaald wordt over een aantal onopgeloste moorden, met de woorden ‘op het leven’.

Ik blijf gissen of de filmmaker en ik wel op dezelfde golflengte zitten.

Ooit bevond ik mij in Café Hamming aan het Reitdiep in Garnwerd in de provincie Groningen, waar ook ooit de dichteres Fritsie ten Harmsen van de Beek na een leven vol uitspattingen haar laatste toevluchtsoord had gevonden. Voor kenners een luisterrijke pleisterplaats voor varensgezellen op doortocht naar de Friese meren. Ik was er met een bevriend echtpaar en de sfeer op die zondagmiddag in de winter met een bleek zonnetje was door het nuttigen van een glaasje Beerenburg ronduit behaaglijk. Het was er redelijk vol. Op het tafeltje naast ons zat een aantrekkelijke jonge vrouw alleen. Deze ongerijmdheid had amper post kunnen vatten of een jonge man schoof voorzichtig bij haar aan. Gelet op de wijze waarop hij toenadering zocht moesten zij onbekenden voor elkaar zijn. Aan ons tafeltje stokte het gesprek. Een zekere spanning nam bezit van ons. Volgde er een afwijzing of gebeurde er iets anders? In het eerste geval speelt de vrouw de hoofdrol met een minachtende blik. Dat deed zich niet voor. De jongeman nam geretourneerd het heft in handen. Hij had zijn uiterlijk mee, een knappe zuiderling. Met vriendelijke gebaartjes plaatste hij nietszeggende opmerkingen om te verhullen waarvoor hij kwam. Of haar alleen zijn veroorzaakt werd door liefdesverdriet, wij weten het niet, wel dat bij haar de zon doorbrak, zij elkaar verliefd in de ogen zagen en zij spoedig erna samen vertrokken. Verbouwereerd bleven wij achter. Wie zou hem dat na doen? ‘Dat heeft die toch maar geflikt’ mompelde mijn mannelijke tafelgenoot met iets van afgunst in zijn stem. Ook de vrouwen in ons gezelschap konden een spoor van bewondering nauwelijks onderdrukken.

Deze herinnering ging door mij heen bij het lezen van het boek HET BOLWERK van de Zweedse schrijfster Matilda Gustavssson. Dat gaat over de schuinsmarcheerderij van Jean-Claude Arnault, een duistere Fransman, getrouwd met de dichteres Katarina Frostenson, voorzitster van de Zweedse Academie voor de uitreiking van de Nobelprijs voor literatuur. De journaliste Matilda Gustavssson was op zoek naar een Zweedse equivalent van het Me Too schandaal rondom Harvey Weinstein in de Verenigde Staten. Die vindt ze in de persoon van deze Fransman over wie achttien vrouwen getuigenissen zullen afleggen over verkrachting, aanranding. Het bijzondere van het boek vond ik de rol van de vrouw van deze schuinsmarcheerder, Katarina Frostenson. Die verdedigde haar man door dik en dun, hoewel ze zelf getuige was van zijn ontuchtige handelingen bij andere vrouwen, geheel tegen hun wil, en pleine compagnie. Ze heeft geprobeerd de affaire tegen haar man af te doen als een hetze berustende op verzinsels. Hoe komt zo’n vrouw ertoe koste wat kost de verschrikkelijke waarheid te verdringen? Ik kan dat alleen maar begrijpen vanuit haar gedrevenheid als dichteres. Wat ik uit het boek begrepen heb bestaat haar literaire werk uit droombeelden die weinig met de werkelijkheid te maken hebben. Zulke mensen leven op de wolken, verschaffen zichzelf een aureool voor wie geen wereldse wetten gelden. Wat zag zij in Jean-Claude Arnault, die schermde met hoedanigheden die onveranderd op drijfzand bleken te berusten? Hijzelf moet gebiologeerd zijn geweest door de macht die hij over haar en voor zolang het duurde ook over andere vrouwen kon uitoefenen.

De ziel van een vrouw is het grootste geheim dat wel nooit ontsluierd zal worden. Zelf vond ik dat de man er uitzag als een aap in gala naast een dame die model zou kunnen staan voor de vrouw van de bisschop in de film Fanny en Alexander van Ingmar Bergman. Het echtpaar had iets demonisch. Toch ben ik mij ervan bewust dat met deze kwalificatie er vrouwen zullen zijn die mij afgunst verwijten.