Celeste Lupus

Ik zag het vraaggesprek met de pensioendeskundige en advocaat prof. Hans van Meerten over de invoering van het nieuwe pensioenstelsel. Zo’n 35 jaar geleden moest ik de raad van bestuur van een beursgenoteerd  bedrijf adviseren. Een met pensioen gaande directeur eiste het opgebouwde pensioenkapitaal van toen ongeveer 1,5 miljoen gulden op haar eigen bankrekening. Zij wilde het zelf beleggen. De voorzitter van de raad van bestuur, zoiets noemen ze tegenwoordig c.e.o. geloof ik, zag de bui al hangen. Het draagvlak van zijn pensioenfonds zag hij verdampen. Wie is eigenaar van de ingelegde pensioengelden, het bedrijf of de pensioengerechtigde? Ik heb dat toen geloof ik opgelost door aan de hand van het pensioenreglement na te gaan wie met de uitvoering belast was en ben zo het eigendomsvraagstuk uit de weg gegaan.

Het nieuwe pensioenstelsel lost dat vraagstuk ook niet op zo begrijp ik. Dat nieuwe stelsel zou de pensioengerechtigde wel meer mogelijkheden geven wat er met zijn geld gebeurd. Volledige beschikkingsbevoegdheid over zijn ingelegde gelden blijft echter buiten beeld. Verplichte belegging in sectorale pensioenfondsen al naar gelang de bedrijfssector waarin men werkt blijft gehandhaafd. Het nieuwe stelsel verlaat het nominale stelsel. Het per deelnemer opgebouwde pensioenkapitaal bepaalt uiteindelijk het uit te keren pensioen. Dat hangt dus af van hoe er belegd is. Het nominale stelsel is voordelig in tijden van deflatie zoals in de eerste helft van de vorige eeuw, al blijft het dan de vraag of het pensioenfonds wel kan uitkeren, niet failliet is. In tijden van inflatie, sinds mensenheugenis de gewone gang van zaken, is het nieuwe stelsel voordeliger, tenminste als er goed belegd wordt.

De discussie rond het nieuwe pensioenstelsel gaat opnieuw over de vraag waarom de pensioendeelnemer zijn eigen geld niet mag beheren. Het uitgangspunt was oorspronkelijk dat de jonge deelnemer genekt werd door het solidariteitsbeginsel. Zijn geld werd voor een belangrijk deel besteed voor de oudere deelnemer. Daarom was de leus ieder voor zich. Dat mag zo zijn maar dat ieder voor zich beginsel is in het nieuwe stelsel een wassen neus. De verplichte deelname aan het bedrijfspensioenfonds blijft gehandhaafd. Het bestuur gaat over de belegging. Kortom, het nieuwe stelsel is gelet op de wens tot verandering vlees noch vis. De vraag blijft waarom dan toch dit nieuw stelsel? Wie heeft daar belang bij? Welke ondoorzichtige manipulaties spelen hier een rol? Op principiële vragen wordt zoals vaak in de politiek gezwegen. Het zal te maken met het zwalkende schip van staat dat de roerganger in bedwang moet zien te houden. Wie heeft er werkelijk baat bij dit nieuwe pensioenstelsel? Om die vraag te beantwoorden moet bedacht worden dat met het nieuwe stelsel binnen de pensioenfondsen enorme bedragen vrijkomen die in het oude stelsel als voorzieningen moesten worden aangehouden. Wat gebeurt er met dat geld? Die voorzieningen moesten eerder aangehouden worden om te waarborgen dat de pensioenfondsen aan hun verplichtingen konden voldoen. Met het nieuwe stelsel hoeft dat niet meer. Het beleggingsrisico is verlegd naar de individuele pensioendeelnemer. Wat gebeurt er met dat loszwevende kapitaal waar geen verplichtingen tegenover staan? Pensioenfondsbestuurders zullen aandringen op salarisverhoging natuurlijk, maar er blijft genoeg over.

Prof. van Meerten had het over netwerkcorruptie. Daarmee doelde hij op vakbondsbestuurders die onderhandelen over de C.A.O. maar ook zeggenschap over sectorale pensioenfondsen hebben. Is de wensdroom van prof. Meertens en anderen van een echt liberaal pensioenstelsel niet teveel gevraagd? Wie is in staat met geld om te gaan? In Rusland en Oekraïne kwam toen het communisme opgeheven werd het collectief verdeelde bezit in de kortst mogelijke keren weer in handen van een heel kleine groep, de oligarchen.

Het zal niet hardop gezegd worden maar met het nieuwe pensioenstelsel krijgt de publieke sector meer bestedingsruimte. De vraag blijft wel of de kosten van klimaatverbetering en oorlog van het pensioengeld betaald moeten worden?

Zag gisteren op tv de documentaire Final Account van de regisseur Luke Holland. Die ondervroeg de laatste Duitsers en Oostenrijkers die het Derde Rijk bewust hadden meegemaakt naar hun schuldgevoelens. Allemaal hadden ze vreselijke dingen gedaan of meegemaakt. Van wir haben es nicht gewusst bleef niet veel over. Joden waren dood geschoten, omdat het werd opgedragen.

Er was er één die uiteindelijk had begrepen dat Hitler ze belazerd had, zijn eigen verantwoordelijkheid had ontlopen en zij met de ellende bleven zitten. Er was een ander die vond dat er niets verkeerd gedaan was, behalve dat ze beter de joden naar een ander land hadden kunnen laten vertrekken. Er bleef de schuldvraag hangen of ze verzet hadden moeten plegen tegen de dingen waar ze het niet mee eens waren.

Ik heb mezelf altijd afgevraagd wat ik in die omstandigheden gedaan zou hebben. Ik weet het gewoon niet. Van mijn familie herinner ik mij niemand die in het verzet heeft gezeten. Volgens het standaardwerk van Lou de Jong over de oorlog was er maar een miniem deel van de Nederlandse bevolking actief in het verzet.

Toch kende onze familie een oorlogsheld, misschien tegen wil en dank. De broer van mijn moeder, Leendert Koops, mijn oom dus, was stuurman op de koopvaardij en liep een Engelse haven binnen toen Nederland bezet werd. Tijdens de oorlog vloog hij op een bommenwerper die niet alleen in Duitsland de boel plat gooide. Ook de spoorbrug in Deventer waar wij vlakbij woonden was een doelwit. Zijn squadron schijnt uit eenentwintig man bestaan te hebben waarvan er twee de oorlog overleefden, waaronder mijn oom Leendert. Maar in Nederland zat voor zover ik weet niemand in het verzet.

Een andere oom, reserveofficier, meldde zich bij de Duitsers voor krijgsgevangenschap omdat dat volgens hem in lijn was met het oorlogsrecht. Hij werd later notaris. Een andere oom, ook reserveofficier, meldde zich niet en dook onder. Ikzelf later  herinner mij jonge Engelse gasten op een terras in Amsterdam die de aanmerkingen op hun gedrag niet pikten omdat hun vader Hitler verslagen had en wij onze mond moesten houden.

In mei 1940 had mijn vader, net getrouwd, zich als huisarts gevestigd op De Worp een wijk in Deventer aan de overkant van de IJssel. De Duitsers zochten keuringsartsen om Joden voor werkkampen te keuren, heel onschuldig dus. Om wat te verdienen meldde mijn vader zich. Collega’s reageerden verontwaardigd, dat deed je niet. Maar volgens mijn vader mochten ze niet in verkeerde handen vallen. Voor zover ik weet heeft hij niemand goed gekeurd maar gaf ze wel de raad: ‘Maak dat je wegkomt!’.

Het Duitse hoofd van de keuringsdienst was razend en bij de volgende keurling plaatste hij een pistool tegen mijn vaders hoofd. De boodschap was duidelijk. Maar mijn vader kon alleen maar kwijt: Aber das sind doch nichtswűrdige Leute. Bij thuiskomst verzuchtte hij tegen mijn moeder: ‘Hoe kom ik hier van af’. Gelukkig maar wat is gelukkig ontving hij de volgende dag zijn ontslagbrief. Een NSB arts zou het overnemen. Dus van echte verzetsdaden door mijn familie weet ik niet. Wel dat bij ons de ondergrondse een opstandig Joods meisje heeft moeten weghalen die op zaterdagavond ging dansen en een risico was geworden. Mijn vraag blijft: wat zou mijn vader gedaan hebben als hij Joden had moeten dood schieten? Volgens mij zou hij er wat op gevonden hebben.

De berichten over de oorlogskansen in Oekraïne wisselen. In het begin waren deze rampzalig, tot het westen in geweer kwam. Daarna ontstond het geloof dat met de sancties en wapenhulp Oekraïne Rusland er wel uit zou kunnen gooien. Naarmate de oorlog vordert en Rusland langzaam terrein wint treedt in dit geloof een zekere vermoeidheid op. Er zijn ook geluiden die aan het eigen gelijk Rusland als boosdoener te zien doen twijfelen. In de Verenigde Naties stemden dan wel slechts vier landen tegen een Russische veroordeling, maar veertig procent van de lidstaten had zich van stemming onthouden. Wat hadden de Verenigde Staten in Irak gedaan? Verweet de ketel de pot niet dat hij zwart zag?

Ook in eigen land zijn zulke geluiden te horen. Men kan deze wankele geestdrift over wat het westen onderneemt brengen onder de noemer van het belerende vingertje . Onze vroegere minister-president Joop den Uyl was daar een grootmeester in. Met dat lichaamsonderdeel had hij het zelfs bij onze grote vriend Uncle Sam behoorlijk verbruid. Ook het gewone volk is daar weinig van gediend en reageert dan met Kijk naar je eige!!

De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vindt voor het merendeel alleen toepassing binnen de grenzen van de westelijke landen. Als kind las ik een jongensboek Het eiland van Dr Morcisz waarin in het jaar 2000 een wereldregering zou bestaan in het besef dat anders de ondergang dreigt. De werkelijkheid heden ten dage is totaal anders. We moeten vaststellen dat democratieën slechts bestaan in landen waar reeds lang de bevolking geschoold en opgevoed is in een democratische traditie. In andere landen bestaat geen staatsvorm dat bestand is tegen uitwassen van barbaren. Als wij dan zien dat die beginselvaste democratieën beperkt blijven tot minder dan de helft van de wereldbevolking moeten wij ons afvragen of pogingen van de ene helft om hun geloof aan de ander op te dringen wel zinvol is. De voorkeur daarvoor moet van binnenuit komen en niet van buitenaf. Als er geen draagvlak voor is wordt het belerende vingertje een steen des aanstoots.

Dit gezegd hebbende moeten wij in het westen de hand in eigen boezem steken. Er bestaan twee werelden, die waarin wij geloven en een ander die wij niet kunnen bereiken. East is east and west is west and never the twain shall meet, zei Rudyard Kipling ooit. Deze wijsheid geldt als nooit te voren. Wat wij voorts van Oekraïne kunnen leren is dat de rechtsorde en de economische orde niet van elkaar gescheiden kunnen worden. De vraag is alleen of daar in het westen voldoende draagvlak, lees begrip voor bestaat.

Zag gisteren op de teevee het programma Tegenlicht van de VPRO met de historicus prof. Segers over de toestand in de wereld door het optreden vaan Rusland in Oekraïne. Twee zaken vielen mij daarin op. Segers liet zien hoe reeds in 2008 de rede van Poetin voor een internationaal overlegorgaan zijn werkelijke bedoelingen kenbaar maakte. Segers legde de rede van Poetin uit als een weerwoord tegen de arrogantie van de VS die de koude oorlog had gewonnen. Er zou volgens Poetin geen democratie meer bestaan als de VS het alleen voor het zeggen zou hebben. Men denkt dan al snel dat Poetin het woord democratie misbruikt zoals dat in de koude oorlog door de communistische staten gebruikelijk was. De gedachtegang van Poetin laat zich anders begrijpen. Poetin bedoelt dat monopolisme leidt tot machtsmisbruik. En hij, de grote leider, is er om zijn volk te beschermen tegen dat machtsmisbruik. Het is de rechtvaardiging om binnenslands lieden de keel en de mond te snoeren die hem in deze heilige opdracht willen dwarsbomen. De boodschap van de VS om de wereld het Amerikaanse democratische model op te dringen kan in de ogen van Poetin alleen maar vals zijn. Hij proeft niet de verworvenheden van de eenvoudige Amerikaanse staatsburger die gelooft in zijn grondwet omdat die hem in staat stelt op te treden als die geweld aangedaan wordt. Neen, Poetin voelt de macht van de VS als een aantasting van de vrijheid die hem als wereldleider toekomt.

Zo meen ik min of meer de uitleg van Segers over Poetin’s rede in 2008 te begrijpen. Wat ik daarin mis is de existentieangst die Poetin moet beheersen. Hoe langer iemand aan de macht is hoe moeilijker het wordt die macht uit handen te geven. Het is niet voor niets dat de Amerikaanse grondwet de president maximaal acht jaar geeft. In Nederland is Rutte bij mijn weten langer aan de macht en dat wordt merkbaar. Lubbers was nog langer aan de macht en op het laatst had zijn opponent Frits Bolkestein het alleen nog over die in- en uitpratende mijnheer.

Het optreden van Poetin in Oekraïne is niet alleen het heimwee naar het spel zoals dat in de koude oorlog gespeeld werd. Poetin’s werkelijke angst is niet die voor het westen als politieke macht, die windt hij om zijn vinger, maar wel de democratie zoals die daar bedreven wordt, waarin een eenvoudige burger de staat ter verantwoording kan roepen.

En die komt steeds dichterbij. Poetin’s nachtmerrie is dat hij verantwoording zal moeten afleggen. Er is geen weg terug.

Moet Oekraïne het kind van de rekening worden? Buurlanden komen terug van hun eerdere toezegging gevechtsvliegtuigen te leveren uit angst bij het conflict betrokken te worden. Terwijl als Oekraïne toegeeft het gedaan is met de vrijheid. De vrije wereld komt onder het juk van de nucleaire chantage. Een dictator heeft weinig op met het eigen volk en zal het probleemloos inzetten in het roulettespel wie er het eerst op de knop drukt. Hij heeft ook de zekerheid dat de vrije wereld zal toegeven om een slachting te voorkomen. Hij kan grijnzend achterover leunen, kijken hoe het balletje rolt. De vrije wereld daarentegen kan alleen maar hopen dat Poetin het verliest van Klein Duimpje. Dat kan alleen maar als zijn eigen kliek het niet meer pikt. Oekraïne ligt dan ongetwijfeld met een gedecimeerde bevolking volledig in puin. De vrije wereld zal opgelucht ademhalen. Tot de volgende dictator zich aandient. Een sprankje hoop zou een bevel van de Verenigde Naties zijn het luchtruim van Oekraïne te eerbiedigen met een last aan de vrije wereld dit te handhaven. Of Poetin dan nog met vuur kan blijven spelen blijft natuurlijk de vraag. Zo ja, dan heeft het allemaal niets uitgehaald. Imre Nagy, Pal Maleter, Alexander Dubcek, Volodymyr Zelensky……….

Helaas, zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

Mevrouw Sigrid Kaag vertrouwt niemand, behalve haar man, familieleden en een paar vrienden dan. En die vraagt een volmacht van de kiezers, die ze dus niet vertrouwt. Heb je het ooit zo zout gegeten? Van een dictator kun je zoiets verwachten, zou ook niet anders kunnen. Doet me denken aan Die Deutsche Democratische Republik. Wat je met gedrukte letters allemaal wel niet probeert te bereiken. D’66 was toch ooit begonnen als zo’n vriendelijke menslievende partij van het midden? Gelooft u dat met zo iemand aan het roer nog steeds?

Ik krijg het onbehaaglijke gevoel dat zulke mensen ervan dromen een gooi naar de macht te doen om die niet meer uit handen te geven. Dat mevrouw Kaag het niet goed voor heeft met Christelijke partijen die mensenleed verheerlijken juich ik toe. Maar voor hetzelfde geld heb je met haar zomaar gasten in huis die die Christelijke partijen rechts inhalen.

Zag gisteren een mevrouw op de teevee over de hoofddoekenaffaire. Zij was voorzitster of lid van een commissie ter beoordeling van de rechten van de mens Ik hoorde haar zeggen: ‘De geest zit in je hoofd en niet erop.’ Ik dacht even dat gaat de goede kant op. Maar neen, zij verdedigde de hoofddoek omdat de geest in het hoofd zit en niet erop. Het is niet wat erop het hoofd zit dat de politieagent of rechter doet functioneren, neen het is de geest daaronder. Zo meen ik die mevrouw te begrijpen.

Vreemd genoeg wil die mevrouw niet begrijpen dat wat er op het hoofd zit een gevolg is van wat de geest wil en dat is in het geval van het dragen van een hoofddoek ook als het stikheet is het uitdragen van je religieuze overtuiging. Nu is dat op zichzelf misschien niet zo erg, maar wel als die religieuze overtuiging haaks staat op de Nederlandse Grondwet. Die politieagent of rechter zal zeggen ‘dat geeft niet, want ik ben opgeleid om onpartijdig te zijn’.

Helaas is het zo dat net als Vrouwe Justitia met de blinddoek om die onpartijdigheid een ideaal is die in werkelijkheid niet gehaald wordt, hooguit benaderd wordt met een grote foutenmarge. Een onpartijdig opgeleide politieagent of rechter ontkomt niet aan vooroordelen waarvan hij of zij zich vaak niet bewust is. Die schuilen in ieder mens en zijn onzichtbaar al naar gelang de cultuur die hij of zij van huis uit heeft meegekregen.

Hoe kan een simpele burger uitgaan van de onpartijdigheid van een politieagent of rechter die in haar functie haar religieuze overtuiging wil blijven uitdragen? Wie gelooft daarin, behalve de gezagsdragers die het hebben ingesteld natuurlijk, ook die politieagent en die rechter met een hoofddoek en ook die mevrouw die zei dat je geest in je hoofd zit en niet erop. Maar voor de rest?

Het werk van een politieagent of rechter is iets anders dan het werken aan een lopende band waar het dragen van een hoofddoek weinig invloed heeft op het eindproduct. Een advocaat kan een rechter dwingende wetsbepalingen voorhouden waaraan die rechter moet gehoorzamen. Er zijn echter vele niet dwingende wetsbepalingen. Een politieagent en rechter hebben zo een grote mate van beleidsvrijheid. Dat geldt bij uitstek voor het familierecht. Wat moeten ouders verwikkeld in een echtscheidingszaak wel niet denken van een rechter met een hoofddoek op die moet beslissen over de voogdij van hun kinderen? Nu zult u zeggen, dat vooroordeel zit dan bij die ouders. En het is waar, er zullen zeker zedelijk hoogstaande moslimrechters bestaan die het kunnen opbrengen zich los te maken van de cultuur waarin zij zijn opgevoed als die haaks staat op de wet die zij moeten toepassen. Maar zouden zulke rechters in de uitoefening van hun ambt een hoofddoek willen dragen? Het lijkt er eerder op dat zij die dan zouden afleggen, omdat de geest weerspiegeld in een hoofddoek in de uitoefening van hun ambt er niet doet.

De teevee liet ook beelden zien van Engelse en Canadese politieagentes met een hoofddoek. Dat droeg de boodschap uit ‘het kan dus wel’. Ik meen dat daar een grote vergissing wordt begaan. De gedachte daarachter komt waarschijnlijk van leidinggevenden om onvrede bij het muzulmane bevolkingsdeel te beteugelen en conflicten in de kiem te smoren. Dat is een methode die misschien even de vrede bewaart, maar tegelijkertijd voeding geeft aan de gedachte dat er meer te halen is. Een westerse islam is een contradictio in terminis, zoals een vreedzaam communisme dat ook was. Als men niet de grens wil stellen, maar om de lieve vrede wil blijven toegeven begeeft men zich op een pad die op den duur niet langer beheersbaar is.

In de memoires van Winston Churchill is te lezen dat Hitler op vrij eenvoudige wijze bedwongen had kunnen worden als men aan diens krankzinnig gedrag niet had toegegeven. Zijn generaals hadden hem vermoord omdat met de getalssterkte van voor de oorlog diens plannen onhaalbaar waren. Maar door toe te geven werd het westen steeds zwakker, het wilde niet bewapenen en Hitler wel. Hitlers generaals keken met verbijstering toe wat hij allemaal voor elkaar kreeg. Niemand durfde meer aan hem te twijfelen met alle fatale gevolgen van dien.

In de prehistorie werden geschillen beslecht door de sterkste. Dat geschiedde ofwel in eigen belang ofwel in het belang van de gemeenschap waartoe hij of zij behoorde. Naarmate de samenleving zich meer en meer organiseerde maakte het recht van de sterkste plaats voor onpartijdige rechtspraak zoals dat het eindstadium vond in de achttiende eeuw met de leer van de trias politica naar de bedenker ervan Charles Montesquieu. De wetgevende macht moest berusten bij het volk, maar de uitvoering ervan bij de regering en de toepassing in geval van geschil bij een onaantastbare instantie, de rechterlijke macht.

Evenwel, die onaantastbaarheid roept problemen op. Iemand die zich onaantastbaar acht gaat gemakkelijker over de schreef dan iemand anders. Bestaat er een wezen met het hoogste morele gehalte die zichzelf straft voor de door bij hemzelf vastgestelde tekortkomingen? De arrogantie van de macht blijft op de loer liggen.

In de leer van Montesquieu was de rechterlijke macht een dienaar van de wetgevende macht. In de huidige samenleving is zij meer dan dat. Zij is een politieke machtsfactor geworden. Het is een instituut geworden dat de staat zelf kan berechten. In Polen heeft de volksvertegenwoordiging een wet aangenomen die dat wil beteugelen. Een tuchtrechtelijke instantie moet er op toezien dat rechters niet buiten hun boekje gaan.

In Frankrijk gebeurt het omgekeerde. Een vakbond van rechters heeft een aanklacht ingediend tegen de minister van justitie, Eric Dupont-Moretti, die zijn functie als minister van justitie misbruikt zou hebben om tussenbeide te komen in zaken waarin hij vroeger als advocaat een rol speelde. Volgens Franse kranten zag de rechterlijke macht de benoeming van Eric Dupont-Moretti als minister van justitie, die als advocaat herhaaldelijk zijn gram spuide over rechterlijke beslissingen, als een aanval op de rechterlijke macht. De aanklacht tegen hem zou een middel zijn om hem als minister weg te krijgen. De president Emmanuel Macron zou echter het standpunt innemen dat het niet de rechterlijke macht is die een minister wegstuurt.

Wat betekent dit voor het functioneren van de rechtsstaat waarvoor die rechterlijke macht in het leven geroepen is? Keren wij zo niet terug naar het recht van de sterkste, te weten hij die onaantastbaar is? Komt dat niet door een naar binnen gerichte cultuur die zijn doelstellingen uit het oog verliest? Zoals een leger dat naar de macht grijpt.

De Franse president Emmanuel Macron heeft de Ecole Nationale d’Administration, de ENA opgeheven, voorheen een geacht instituut waar de hoogste bestuursambtenaren, vaak van linkse huize, opgeleid werden. Naar mijn inschatting houdt Emmanuel Macron de cultuur binnen de ENA verantwoordelijk voor de volksopstand van de gilet jaunes, de gele hesjes. De ENA moet in zijn ogen een instituut zijn geworden dat wel geschoolde bestuursambtenaren afleverde, maar verworden was tot een technocratisch instituut dat geen voeding hield met het gewone volk. Een machtsinstrument naar geest strijdig met het gevoel voor democratie. Dat verwijt treft vaak ook de rechterlijke macht.

Als advocaat heb ik beslissingen gezien die stijf stonden van de vooroordelen, de hoofdzaak niet onderzocht werd, onbegrijpelijke beslissingen soms die alleen verklaard konden worden door een onzichtbaar beleid. Vaak betroffen het uitspraken waartegen wel beroep openstond, maar waarvan afgezien moest worden vanwege de kosten en natuurlijk het blijvende procesrisico. Natuurlijk zijn er weloverwogen, wijze beslissingen op te merken, maar hoeveel zijn dat er?

De samenleving kan men vergelijken met het menselijk lichaam. De rechtsorde is dan het skelet en de economie de bloedsomloop. Gelet op het menselijke (on)vermogen is men niet verbaasd de verzuchtingen te horen van hen die met het rechtsapparaat te maken hebben gehad. Als advocaat doe je je best, voor de simpele mens is de samenleving zonder rechtspraak een chaos, met rechtspraak een loterij.