Celeste Lupus

De berichten over de oorlogskansen in Oekraïne wisselen. In het begin waren deze rampzalig, tot het westen in geweer kwam. Daarna ontstond het geloof dat met de sancties en wapenhulp Oekraïne Rusland er wel uit zou kunnen gooien. Naarmate de oorlog vordert en Rusland langzaam terrein wint treedt in dit geloof een zekere vermoeidheid op. Er zijn ook geluiden die aan het eigen gelijk Rusland als boosdoener te zien doen twijfelen. In de Verenigde Naties stemden dan wel slechts vier landen tegen een Russische veroordeling, maar veertig procent van de lidstaten had zich van stemming onthouden. Wat hadden de Verenigde Staten in Irak gedaan? Verweet de ketel de pot niet dat hij zwart zag?

Ook in eigen land zijn zulke geluiden te horen. Men kan deze wankele geestdrift over wat het westen onderneemt brengen onder de noemer van het belerende vingertje . Onze vroegere minister-president Joop den Uyl was daar een grootmeester in. Met dat lichaamsonderdeel had hij het zelfs bij onze grote vriend Uncle Sam behoorlijk verbruid. Ook het gewone volk is daar weinig van gediend en reageert dan met Kijk naar je eige!!

De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vindt voor het merendeel alleen toepassing binnen de grenzen van de westelijke landen. Als kind las ik een jongensboek Het eiland van Dr Morcisz waarin in het jaar 2000 een wereldregering zou bestaan in het besef dat anders de ondergang dreigt. De werkelijkheid heden ten dage is totaal anders. We moeten vaststellen dat democratieën slechts bestaan in landen waar reeds lang de bevolking geschoold en opgevoed is in een democratische traditie. In andere landen bestaat geen staatsvorm dat bestand is tegen uitwassen van barbaren. Als wij dan zien dat die beginselvaste democratieën beperkt blijven tot minder dan de helft van de wereldbevolking moeten wij ons afvragen of pogingen van de ene helft om hun geloof aan de ander op te dringen wel zinvol is. De voorkeur daarvoor moet van binnenuit komen en niet van buitenaf. Als er geen draagvlak voor is wordt het belerende vingertje een steen des aanstoots.

Dit gezegd hebbende moeten wij in het westen de hand in eigen boezem steken. Er bestaan twee werelden, die waarin wij geloven en een ander die wij niet kunnen bereiken. East is east and west is west and never the twain shall meet, zei Rudyard Kipling ooit. Deze wijsheid geldt als nooit te voren. Wat wij voorts van Oekraïne kunnen leren is dat de rechtsorde en de economische orde niet van elkaar gescheiden kunnen worden. De vraag is alleen of daar in het westen voldoende draagvlak, lees begrip voor bestaat.

Zag gisteren op de teevee het programma Tegenlicht van de VPRO met de historicus prof. Segers over de toestand in de wereld door het optreden vaan Rusland in Oekraïne. Twee zaken vielen mij daarin op. Segers liet zien hoe reeds in 2008 de rede van Poetin voor een internationaal overlegorgaan zijn werkelijke bedoelingen kenbaar maakte. Segers legde de rede van Poetin uit als een weerwoord tegen de arrogantie van de VS die de koude oorlog had gewonnen. Er zou volgens Poetin geen democratie meer bestaan als de VS het alleen voor het zeggen zou hebben. Men denkt dan al snel dat Poetin het woord democratie misbruikt zoals dat in de koude oorlog door de communistische staten gebruikelijk was. De gedachtegang van Poetin laat zich anders begrijpen. Poetin bedoelt dat monopolisme leidt tot machtsmisbruik. En hij, de grote leider, is er om zijn volk te beschermen tegen dat machtsmisbruik. Het is de rechtvaardiging om binnenslands lieden de keel en de mond te snoeren die hem in deze heilige opdracht willen dwarsbomen. De boodschap van de VS om de wereld het Amerikaanse democratische model op te dringen kan in de ogen van Poetin alleen maar vals zijn. Hij proeft niet de verworvenheden van de eenvoudige Amerikaanse staatsburger die gelooft in zijn grondwet omdat die hem in staat stelt op te treden als die geweld aangedaan wordt. Neen, Poetin voelt de macht van de VS als een aantasting van de vrijheid die hem als wereldleider toekomt.

Zo meen ik min of meer de uitleg van Segers over Poetin’s rede in 2008 te begrijpen. Wat ik daarin mis is de existentieangst die Poetin moet beheersen. Hoe langer iemand aan de macht is hoe moeilijker het wordt die macht uit handen te geven. Het is niet voor niets dat de Amerikaanse grondwet de president maximaal acht jaar geeft. In Nederland is Rutte bij mijn weten langer aan de macht en dat wordt merkbaar. Lubbers was nog langer aan de macht en op het laatst had zijn opponent Frits Bolkestein het alleen nog over die in- en uitpratende mijnheer.

Het optreden van Poetin in Oekraïne is niet alleen het heimwee naar het spel zoals dat in de koude oorlog gespeeld werd. Poetin’s werkelijke angst is niet die voor het westen als politieke macht, die windt hij om zijn vinger, maar wel de democratie zoals die daar bedreven wordt, waarin een eenvoudige burger de staat ter verantwoording kan roepen.

En die komt steeds dichterbij. Poetin’s nachtmerrie is dat hij verantwoording zal moeten afleggen. Er is geen weg terug.

Emmanuel Macron is herkozen als president van Frankrijk. Zelden zo’n spektakel gezien. Iedereen blij! Iedereen had gewonnen! Die Grosse Verliererin Marine Le Pen schreeuwde victorie. Zij ging haar gelijk halen bij de komende parlementsverkiezingen op 5 en 19 juni a.s.. Jean Luc Mélenchon was buiten zinnen. Na diezelfde verkiezingen konden ze niet meer om hem heen als minister-president. Hij zou die vermaledijde pensioenplannen van Macron om zeep helpen. Macron links en rechtsom inhalende kregen ze toch hun gelijk. Hun tijd moest nog komen. Tot meerdere glorie van hun  heilsboodschap zongen ze onzuiver de Marseillaise als een soort Sesam Open U waarachter het gewenste vaderland zich vanzelf aanbood.

Voor een filosoof is het een wonderlijk maar ook een bekend verschijnsel. Een filosoof denkt op lange termijn. Al naar gelang de hoop en vrees van elk van haar onderdanen biedt Frankrijk zich aan in verschillende gedaanten. In de euforie van de overwinning doet die gebarsten spiegel zich heel even voor als een glanzend oppervlak. Er zijn geen verliezers.

Maar de echte overwinnaar zag verder. Hij wilde het verborgen leed van de ander verzachten. Hij was niet arrogant. Hij droeg een eenvoudig zondags kostuum met bijbehorende gespen riem, waarmee hij in elk zich respecterend studentendispuut zou zijn geweigerd. Zijn echtgenote, vijfentwintig jaar ouder, deed het anders. Haar elegante verschijning, gestoken in een modieus donkerblauw mantelpakje met witte tressen, herinnerend aan het bezit van een grote zeemacht, deed vooral het vrouwelijk gedeelte van de kijkers de adem benemen hoe een vrouw tot zoveel in staat was. Tot slot zong een operadiva in een bloedrode avondjurk de Marseillaise, weliswaar zuiver van toon en zonder misslag, toch zich daarmee onderscheidende van de zo geliefde volkszang.

Ik waande mij even met de beentjes van de vloer.

Had zo’n rare droom. Ik had mij terug getrokken op Urk. Het laatste plaatsje op aarde van vreemde smetten vrij. Daar was Thierry Baudet tot koning verheven om de soevereiniteit te waarborgen. Omdat ik de zuiverheid van Wien Neerlands Bloed niet meer opsnoof had ik daar toevlucht gevonden. Op het grote marktkplein zongen wij met koning Thierry Baudet aloude Urkse gezangen. Vredig legden wij ons te slapen. Bij het morgenkrieken zag ik op het marktplein koning Thierry Baudet het vaandel begroeten. Het was niet het vaandel van Urk maar dat van Poetin. Vol ongeloof staarden Urkers hem aan en vroegen wat dat te betekenen had. Koning Thierry Baudet verkondigde: ‘Laat ons knielen en hem beladen met geschenken.’

De Urkers vroegen: ‘En waar stond u dan voor?’

Koning Thierry: ‘Begrijpen jullie het niet? Onze soevereiniteit heeft een keerzijde. Met onze krijgshaftige taal om dat te beschermen bedreigen wij de soevereiniteit van Poetin. Mogen wij geen begrip hebben voor zijn gewetensnood? En leert het woord van onze verlosser niet onze vijand lief te hebben?’

De menigte zweeg. Tot een oude Urker zei: ‘Dat verhaal heb ik anders begrepen. Wat moeten wij hier met u? Een buitenstaander, geworden tot een Quisling. Wij hebben u koning gemaakt om ons zelf te kunnen zijn. Niet om mededogen te hebben met de man die zijn eigen volk bedriegt en verraadt, die de mensheid opoffert voor zijn gekwelde ziel dat alleen bevrediging vindt door dood en verderf te zaaien.’

De oude Urker draaide zich om naar de menigte en riep: ‘Wat moeten wij met hem?’

De menigte schreeuwde: ‘Aan de galg met hem!’

De oude Urker zei: ‘Dat is nog te veel eer.’

Hij trok zijn mes, stiet het in het hart van de verrader en draaide het heft driemaal om.

Moet Oekraïne het kind van de rekening worden? Buurlanden komen terug van hun eerdere toezegging gevechtsvliegtuigen te leveren uit angst bij het conflict betrokken te worden. Terwijl als Oekraïne toegeeft het gedaan is met de vrijheid. De vrije wereld komt onder het juk van de nucleaire chantage. Een dictator heeft weinig op met het eigen volk en zal het probleemloos inzetten in het roulettespel wie er het eerst op de knop drukt. Hij heeft ook de zekerheid dat de vrije wereld zal toegeven om een slachting te voorkomen. Hij kan grijnzend achterover leunen, kijken hoe het balletje rolt. De vrije wereld daarentegen kan alleen maar hopen dat Poetin het verliest van Klein Duimpje. Dat kan alleen maar als zijn eigen kliek het niet meer pikt. Oekraïne ligt dan ongetwijfeld met een gedecimeerde bevolking volledig in puin. De vrije wereld zal opgelucht ademhalen. Tot de volgende dictator zich aandient. Een sprankje hoop zou een bevel van de Verenigde Naties zijn het luchtruim van Oekraïne te eerbiedigen met een last aan de vrije wereld dit te handhaven. Of Poetin dan nog met vuur kan blijven spelen blijft natuurlijk de vraag. Zo ja, dan heeft het allemaal niets uitgehaald. Imre Nagy, Pal Maleter, Alexander Dubcek, Volodymyr Zelensky……….

Helaas, zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

Met de oorlog in Oekraïne worden wij met de neus op de feiten gedrukt. Misleiding is een ultiem oorlogswapen. Maar voorafgaande aan de casus belli wordt er ondergronds al strijd geleverd.

Daarover gaat de bachelorscriptie van Eline C. Bos voor de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Universiteit Amsterdam. Deze scriptie bespreekt de al dan niet geoorloofdheid van politieke aandachtvergaring aan de hand van data’s verkrijgbaar op het internet. Om met de deur in huis te vallen, de auteur van de scriptie is van mening dat targeted advertising door politieke partijen in strijd is met de grondrechten vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen omdat kiezers beperkt worden in het vormen van een eigen mening, zo niet op een dwaalspoor gebracht kunnen worden. De digitale techniek maakt het mogelijk de zaak te manipuleren zo dat kiezers te horen krijgen wat zij graag willen horen.

Terwijl het natuurlijk andersom zou moeten. Kiezers moeten de mogelijkheid hebben te kiezen voor het werkelijke gedachtegoed van de politicus die beweert het beste met hen voor te hebben. In plaats daarvan wordt hem of haar een beeld voorgehouden dat zoiets kan verbloemen. Zo meen ik het onderwerp van de scriptie te begrijpen waar het in de worsteling tussen de voorstanders van een open eerlijke democratische samenleving en de eerzucht van de politicus zoveel mogelijk stemmen te vergaren om gaat. In het bijzonder de vrees dat het mis kan gaan.

Misleiding is van alle tijden. Zo ook onbehoorlijke beïnvloeding. De Duitse nazi minister voor propaganda Josef Goebbels is daarvan het sprekende voorbeeld, maar beslist niet de enige. Het internet en de daaruit ontstane netwerken met de daarbij behorende schaalvergroting vergroot het risico van ongewenste aardverschuivingen op een dusdanige wijze vergelijkbaar met de kracht van een atoombom. Kennelijk twijfelt de schrijfster of de bekritiseerde datavergaring wel een behoorlijk doel kan dienen, want zij houdt de mogelijkheid open dat het geheel verboden zou moeten worden.

Waar moeten wij aan denken? Een doortrapte politicus zint op de macht, alleen te verkrijgen middels verkiezingen die op zich behoorlijk georganiseerd zijn. Er is een democratisch tot stand gekomen kieswet. De bezetting van de stembureaus is boven alle twijfel aanwezig. Ik noem de partij Bezinnend Nederland, afgekort BN. Er zijn allerlei toestanden in het land waar de één baat bij heeft en de ander niet, allemaal vanwege verschillende belangen of motieven.

BN begint met de windmolens. Dat selecteert kiezers die daar last van hebben en laat die weten dat zij er tegen zijn omdat er betere mogelijkheden zijn. De voorstanders van de windmolens laten ze weten dat ze er voor zijn. Op dezelfde wijze behandelt BN de doodstraf, de euthanasie, de abortus, het lidmaatschap van de Europese unie en de Navo, de sociale voorzieningen en ga zo maar door. Het probleem daarbij is natuurlijk dat het publieke partijprogramma van BN over dit alles in het vage moet blijven om zichzelf niet tegen te spreken. Daarom moet er naar een subtielere manier gezocht worden om zichzelf geliefd te maken, om de misleiding te maskeren.

Een bekende methode is de bewering dat het beoogde kiezerssegment bedrogen is. Een sprekend voorbeeld is de retoriek van Donald Trump dat Europa zijn eigen boontjes moet doppen, want de Verenigde Staten van Amerika worden uitgekleed. Op zich heeft Donald Trump gelijk dat de Europese leden niet voldoen aan hun Navo verplichtingen om twee procent van het nationaal inkomen te besteden aan defensie. De gewone man moet dit aanspreken, America first. Aan de andere kant wil Trump de belastingen verlagen wat de meer persoonlijke rijke achterban van Trump (die hem financiert) goed uitkomt, maar niet in het belang is van de gewone man die op Trump gestemd heeft omdat Amerika uitgekleed wordt.

Kan targeted advertising, doelgericht adverteren, verboden worden? De auteur van de scriptie pleit daar voor indien er ondanks nadere Europese regulering de beperking van de vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen door middel van targeted advertising blijft bestaan. De meer ingevoerden in het kennisgebied van de informatica lijken mij dan het beeld te moeten schetsen welke sluipwegen bestreden moeten worden. Eerlijke vrije verkiezingen is het ideaal. Zoals ieder ideaal zal dit de werkelijkheid nooit geheel benaderen, het blijft een hyperbool.

De schrijfster heeft met haar scriptie terecht aandacht gevraagd voor dit belangwekkende vraagstuk. Vooral voor- en tegenstanders van referenda zullen aan de hand hiervan zich nog eens moeten bezinnen over de validiteit van hun argumenten.

De opstand der horden van Ortega y Gasset leek een achterhaalde nachtmerrie. Door de tweede wereldoorlog had de wereld haar lesje geleerd. Niets is minder waar. Door het internet zijn sluimerende kiemcellen opnieuw tot leven gekomen. In het westen bestreden conservatieven en socialisten elkaar volgens spelregels uit het boekje. Het beperkte zich tot gekissebis over immigranten, religieuze kwesties, over de waarde van de bijbel, wat het recht op vrije meningsuiting eigenlijk inhield. Het economische model stoelde op groei, consumptie. Dit valse model miskende de vervuiling dat het teweeg bracht. Men koesterde zich behaaglijk zolang de rommel buiten boord bleef. Het westen was de graadmeter, de maat der dingen. Dat is verleden tijd. Wij moeten ons opmaken voor de dag der vergelding. De ongeletterden hebben hun macht ontdekt. In sprakeloos geloof scharen zij zich achter hun verlosser dat de boosdoener van het leed aanwijst. De rollen zijn omgekeerd. Nu verschijnen zij op het wereldtoneel. De dag der vergelding nadert. Het begon in Oekraïne.  

Zag gisteren de documentaire over de door de advocate mr Liesbeth Zegveld namens de nabestaanden van de bij treinkaping bij De Punt in 1977 omgekomen Molukkers aangespannen rechtszaak tegen de Nederlandse Staat. Bij Liesbeth Zegveld had het idee postgevat dat de Nederlandse Staat de omgekomen Molukkers doelbewust had uitgeschakeld, dus de Nederlandse staat was als moordmachine opgetreden. Zowel in eerste instantie als in appel is zij niet geslaagd in het leveren van het bewijs daarvoor en werd de vordering verworpen.

Jaren geleden zat ik aan een diner naast de hoogleraar in de psychiatrie prof. De S.. Prof. De S. was raadsadviseur van het ministerie van justitie voor de psychiatrische behandeling van gedetineerden in Nederlandse gevangenisinstellingen. Hij vertelde mij het volgende verhaal. Als toehoorder woonde hij het afscheidscollege van de als hoogleraar aan de VU met emeritaat gaande prof. Diepenhorst bij. In de zaal werd vanaf de zijkant zijn aandacht getrokken. Een lid van de advocatenfamilie Moszkowicz maande prof. De S. naar de zijkant te komen. Eenmaal op de gang vertelde mr Moszkowicz dat zijn cliënt, één van de in hechtenis zittende ontvoerders van Freddy Heineken, het in de cel niet langer uithield, suïcide neigingen vertoonde. Prof. De S. stemde ermee in dat zijn cliënt naar een ziekenhuis overgebracht werd. De volgende ochtend bij het binnentreden van het ministerie van justitie aan het Plein in Den Haag werd prof. De S. van bovenaan de trap op luide toon toegeroepen door de minister van justitie in eigen persoon: ‘De S.! Je hebt me iets moois geleverd! Hij is er van door! Tijdens het transport ontsnapt!’

Prof. De S. vertelde mij dit verhaal vanwege ons gesprek over de valkuilen in de rechtsgang. Ik op mijn beurt vertelde over de Haagsche advocate mr E. H.- L. over wie in een landelijk dagblad een paginagroot artikel was verschenen die het opnam voor moordenaars en zware TBS veroordeelden. Met haar krakkemikkige autootje reisde ze gevangenissen af, bezocht haar clientèle in inrichtingen en hoorde ze aan. Wat ze er mee bereikte of wilde bereiken was onduidelijk. Prof. De S. hoorde mij aan en zei: ‘Ik weet ervan. Ze wil wat doen.Ze bedoelt het goed.’

Dat alles ging door mijn hoofd tijdens het zien van die documentaire over Liesbeth Zegveld. De documentaire belichtte van dicht bij het optreden van Liesbeth Zegveld voor de rechtbank, haar verhouding met de familie van de omgekomen kapers, haar geloof in de kwade opzet van de regering en ook haar geloof in en hoop op rechtsherstel. Toen ook in hoger beroep geoordeeld werd dat haar clienten niet geslaagd waren in het bewijs van de aanklacht verviel Liesbeth Zegveld in een monoloog dat in haar hele loopbaan als advocaat zij nog nimmer zoiets had meegemaakt.

De eed die Liesbeth Zegveld als advocaat heeft afgelegd luidt:

Ik zweer (beloof) getrouwheid aan de koning, gehoorzaamheid aan de grondwet, eerbied voor de rechterlijke autoriteiten, en dat ik geen zaak zal aanraden of verdedigen, die ik in gemoede niet gelove rechtvaardig te zijn.

Dit zou een drempel moeten zijn tegen het optreden van niet te goeder trouw zijnde raadslieden. Aan de andere kant biedt het geen leidraad bij het beoordelen van het najagen hersenschimmen. Je weet natuurlijk nooit hoe een koe een haas vangt, maar het veroordeeld krijgen van de Nederlandse Staat als moordmachine lijkt mij als advocaat geen haalbare kaart. Dat de advocaat mr Liesbeth Zegveld daar toch in geloofde is ondanks de afgelegde advocateneed haar goed recht natuurlijk maar doet er ook aan denken dat er andere belangen speelden, zoals media aandacht, sensatiezucht. En dan komt die bevlogenheid in een geheel ander licht te staan. Want om de nabestaanden van de omgekomen kapers een fopspeen voor te houden verdient geen schoonheidsprijs.

Op haar mondje gevallen is mr Liesbeth Zegveld niet. Of zij daarmee altijd edele bedoelingen mee nastreeft blijft de vraag. Zij verdedigde de matennaaierei van collega-piloten van de onschuldige Julio Poch om hem acht jaar cel te bezorgen, waar de Nederlandse Staat medeplichtig, zo niet hoofdplichtig aan was. Hier had een taak voor Mr Liesbeth Zegveld gelegen om de Nederlandse Staat aan te klagen. Met die advocateneed erbij was daar niks mis mee. Maar wat deed Mr Liesbeth Zegveld? In een uitzending van Pauw voor de teevee beoordeelde zij het strafrechtelijk vervolgen van die matennaaiers als volgt, ik citeer:

„Schandalig zelfs, want dan durft niemand in Nederland meer melding te doen van een mogelijk strafbaar feit.”

Dat was natuurlijk om zichzelf vrij te pleiten tegen de hersenschimmen die zij eerder najaagde, waarin het voor haar zonneklaar was dat de Argentijns-Nederlandse piloot bij Transavia Julio Poch zich had aangeboden gedrogeerde tegenstanders van de Argentijnse dictatuur boven zee uit het vliegtuig te gooien en dat ook werkelijk gedaan had.

De vraag blijft: wat is erger, valselijk beschuldigen, het najagen van hersenschimmen of het misbruik daarvan om daarmee de publiciteit te zoeken.