Celeste Lupus

Een wasmiddelenconcern koestert zijn product omdat het schoner wast dan andere. Geld wordt gestoken in ontwikkeling en onderzoek om het als beste te kunnen aanbieden. Maar het welbehagen is er als het winst oplevert. Het algemeen welzijn telt alleen als het aan het andere bijdraagt. Het gebeurt soms dat een nieuwkomer de markt binnensluipt en de kans dat het publiek er warm voor loopt een risico oplevert. Dan treden zelfbeschermingstrategieën in werking. Het bedreigende patent kan opgekocht worden om het in de la te leggen. Als het te lang is blijven sloffen, geen nood, het brutale bedrijfje wordt met huid en haar verslonden onder de naam van een fusie, waarna de bedreigende onderdelen alsnog in de prullenbak belanden. Het kost geld natuurlijk, maar het marktaandeel is gered. Schoonheid van het eigen product kan dodelijk zijn als daardoor het zicht op de economische werkelijkheid troebel wordt. De auto-industrie geeft voorbeelden. Oogverblindende voertuigen waren niet langer rendabel. Citroën moest in de jaren dertig van de vorige eeuw gered worden door Michelin. Het Duitse merk Hansa Borgward met zovele schitterende voertuigen kende in het jaar negentienhonderd een en zestig een roemloos einde. Bij een uitgeverij is het niet anders. Ook daar gelden overlevingsstrategieën al zijn er verschillen. Auteursrechten worden minder vaak opgekocht om die in het niet te laten verdwijnen. Dat kost alleen maar geld, wurgcontracten zijn niet nodig. De schrijvers zijn slechts bedrijfsmiddel. Allesbepalend zijn uitgevers, recensenten en inkopers. Deze beheersen de markt. De uitgever is aanbieder, de recensent scheidsrechter en de inkoper afnemer. Gedreven door economische beginselen worden deze spelers naar elkaar toe gedreven en er ontstaat een ondoorzichtige markt. Als men in de krant de lijsten van best verkochte boeken beziet valt het op dat er nauwelijks wisselingen te zien zijn. De titels veranderen wat, maar niet de schrijvers en ook niet de winkels. Als men dan zo’n boekhandel binnenloopt is het gelegenheidsworst. Iedere boekhandel heeft hetzelfde assortiment. De kwaliteit is bedroevend. Goede boeken bestaan niet zichtbaar meer. Wie ze wil lezen moet zoeken tot hij een ons weegt.

Het is als met de uitspraak van de zeventiende-eeuwse arts en filosoof Bernard Mandeville: bad money drives out good money. Hij doelde daarmee op het verschijnsel dat in de markt het slechte overheerst. Zodra de overheid nikkelen dubbeltjes slaat zullen zilveren dubbeltjes verdwijnen. Voor wat de boekenmarkt betreft bestaat het goede eerst wanneer de scheidsrechter in de persoon van uitgever, recensent of inkoper bepaalt of iets goed is. Dan is er dus niets aan de hand, denkt men. Helaas is dat wel het geval. Want de recensent, de uitgever of de inkoper, bepaalt ook of hij wel of niet als scheidrechter wil optreden. Als hij het niet doet is het met het boek als het geld dat in een sok gestopt wordt. Of als het zilveren dubbeltje. Dat verdwijnt in de la, de kast en als het meezit voor de verzamelaar in een zilveren doosje. Natuurlijk, ook voor een boek kan reclame gemaakt worden, zoals met het wasproduct. Maar een boek en een wasproduct zijn verschillende artikelen. Door een boek krijgt men inzicht in het gedachtegoed van een ander. In dictatoriale regiems zoals Nazi Duitsland, de Sovjet Unie, China bestond en bestaat censuur. Maar ook in een democratie bestaat censuur. Voor het wasproduct grijpt de overheid in als er kartels, monopolies zijn die de markt verdelen, waarvan de consument de dupe wordt.

Voor boeken ligt dat helaas anders. Ook daar geldt een dictatuur, kartel- of monopolievorming die men niet vermoedt. Onzichtbare afspraken, spelregels, vriendjespolitiek bepalen wat wel of niet boven water mag komen. Gevestigde namen werken hier aan mee. Zoals een notaris bij tijd en wijle vanwege zijn positie uitgenodigd wordt om de de werkelijkheid te kleuren, ook belangenbehartigers van het geestelijk welzijn kunnen er wat van. Leden van het boekengilde, zoals Bastiaan Bommeljé, Arjen Fortuin, mevrouw Poll van het Hollands Maandblad, schroomden niet de trukendoos open te trekken om nieuwkomers buiten de deur te kunnen houden.

Kun je een maatschappelijk standpunt innemen dat niet als een politiek standpunt is te beschouwen? Ik kom hierop omdat ik op de televisie een vrouwelijke voetbalprofessor hoorde die de KNVB aanviel omdat die zich had teruggetrokken uit de LHTB kwestie. Een voetballer had geweigerd de regenboogband te dragen. Die moet uitdragen dat discriminatie vanwege sexuele geaardheid moreel verwerpelijk is en de keuze vrij moet zijn. De presentator Jeroen Wollaars had opgemerkt dat van een voetballer toch niet geëist kan worden een politiek standpunt in te nemen. De voetballer zelf had als reden opgegeven dat hij niet als uithangbord wilde fungeren. Mevrouw de voetbalprofessor reageerde furieus: ’Dat is geen politiek maar een maatschappelijk standpunt’. 

Met al mijn hersengymnastiek heb ik geen voorbeeld kunnen bedenken van een maatschappelijk standpunt dat geen politiek standpunt is. Mevrouw de voetbalprofessor bedoelt wellicht dat de LHTB kwestie geen onderwerp van de politiek mag zijn.

Dat oordeel zal steunen op klassieke grondrechten zoals opgenomen in de Grondwet, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties en het Europees Verdrag voor de rechten van de Mens van de Raad van Europa. Ik laat de geschiedenis die tot deze beginselen hebben geleid maar even buiten beschouwing. 

Waar het echter om gaat is dat het een hele strijd is geweest om deze beginselen in min of meer bindende regels vast te kunnen leggen. En die strijd is nog lang niet gestreden. Vele bij de Verenigde Naties aangesloten landen voldoen niet aan deze beginselen. 

Men komt dit vaker tegen. Regelmatig worden er standpunten ingenomen die voor de stellingnemer zo vanzelfsprekend zijn dat deze niet kan begrijpen dat ze ter discussie staan en sterker nog dat het zondig is daaraan te twijfelen. Men ontneemt daarmee aan de tegenstander het recht daar aan te twijfelen. Het is vaak een kleine minderheid die zoiets met veel lawaai verkondigt. Zo worden de mensen de mond gesnoerd omdat ze niet debatfähig zijn. Je kunt dit ook de terreur van de geletterde mens noemen. Als toch geprobeerd wordt daar iets aan te doen ontstaat een grimmige sfeer. Beelden waarin een blanke een neger dood slaat mogen, moeten in ieder geval uitgezonden worden. Beelden waarin het omgekeerde gebeurt mag niet. 

Het is gevaarlijk uit te sluiten dat iets niet ter discussie mag staan. Een grote gemeenschappelijke consensus kan alleen maar groeien juist omdat kritiek niet wordt uitgesloten. Ik moge verwijzen naar Socrates, de grote denker die alles tegen het licht hield, daar wel met zijn leven voor moest boeten. 

Er bestaat geen universele thermometer voor wat goed of verkeerd is. 

Of hoe uit een misplaatste grap een hetze ontstond.

Uit welingelichte kringen is vernomen dat drie leden van het Amsterdam Studentencorps waaronder een senator met de dood bedreigd worden, hun persoonsgegevens openbaar gemaakt zijn, zo dat men hen weet te vinden. De Amsterdamse burgemeester zou van plan geweest zijn ze voor de rechter slepen om zo mee te werken aan het volkstribunaal. Ziedaar het gevolg van een uit de hand gelopen grap. ‘Dan hadden ze het maar niet moeten doen’ hoor ik de opruiers roepen.

De beruchte uitgesproken teksten waren bedoeld om binnenskamers te blijven. De mannelijke leden hebben er hun schouders over opgehaald. De vrouwelijke leden hebben aan de senaat geschreven dat die woorden niet meer kunnen en niet meer goedgekeurd worden. Hoe kwalijk het gebeurde is te beoordelen, doelbewust is misbruik gemaakt van de intimiteit van de gebeurtenis om een dolksteek uit te delen. Net als Geert Wilders zijn de zich vergalopperende sprekers hun leven niet zeker niet meer. Zij zullen beveiligd moeten worden of zich schuil houden. Het bestaansrecht van het Amsterdams Studenten Corps staat op het spel. De universiteit zal zich ervan afwenden en de geldkraan dicht draaien. Hoeveel misplaatste grappen worden er binnenskamers wel niet gemaakt? Zonder dat zou een cabaretier brodeloos zijn. De zich vergalopperende sprekers zouden overwerkt zijn door de organisatie van het lustrum en de feestredes in een vloek en een zucht hebben opgeschreven. Zo zijn zij uitgegleden.

De stiekemerd die om de hoek gluurde wist dat natuurlijk, maar zag zijn kans schoon. Echter door het openbaar te maken pleegde hij wel het misdrijf als omschreven in artikel 272 van het Wetboek van Strafrecht. De bijeenkomst was besloten, wat is geschonden. De mediaplegers die het opblazen zijn zo medeplichtig aan dit strafbare feit. Deze hetze behoort niet plaats te vinden in een zich verdraagzaam noemend land. Misplaatste grappen behoren recht gezet te worden. Ik hoop dat het Amsterdams Studenten Corps zich kan hervinden en blijft bestaan. Rest de ijdele hoop dat die hetzemakers zich gaan schamen.

Het Amsterdams studentencorps vierde zijn lustrum. Dat ging niet ongemerkt voorbij. Luidkeels werden leuzen geschreeuwd. Vrouwen waren hoeren, alleen geschikt om daarmee de wildste uitspattingen te beleven. De media stonden er bol van. Het was ook komkommertijd. Op de teevee werd er een heel onderwerp aan gewijd. Een gewezen studente haalde haar gram dat zoiets in deze tijd nog kon gebeuren. Een ex corpslid, schrijver geworden, liet er ook zijn licht over schijnen. De hoop bij al deze verontwaardiging, geweeklaag was dat als die jongens het voor hun kiezen zouden krijgen het nooit meer zou gebeuren.

Ik heb wat dat betreft slecht nieuws. De mensheid bestaat in vele gedaanten, je hebt bedeesden, brutalen om er slechts twee van te noemen. De één smult van wat de ander viezigheid noemt. Er wreekt zich ook de misvatting dat aan de vrouwelijke soort geen smetten kleven. In den vreemde heb ik Hollandse meiden, die misschien dachten daar niet verstaan te worden, verhalen horen vertellen waar die Amsterdamse ballen een puntje aan konden zuigen, en de jongens die ze om zich heen verzameld hadden stil van werden.

Al die fatsoensrakkers die zich nu weer zo verschrikkelijk opwinden beseffen kennelijk niet dat ze zich laten gebruiken. Die jongens en meiden willen choqueren. Zonder aanstoot is er geen lol.

Ik besprak het gebeuren met mijn metgezellin en dacht haar te choqueren met mijn eigen studententijd. Voor vrouwen was in de sociëteit geen plaats. Als er dan toch zo iemand de trap op kwam hoorde men het gejoel in de conversatiezaal Geen gleuven hier!

Ik kwam bedrogen uit. Mijn metgezellin lachte tranen met tuiten. Die Amsterdamse jongens zouden zich met haar misrekend hebben. Hun hanengekraai zou in de wind zijn bestorven en het feest bedorven.